Farablı İsmail Cevheri

Havacılıkta ilk insanlı uçuş denemelerinden bahsedecek olursak; havacılıkla ilgilenen herkesin aklına ilk başta 1900 yıllarda ilk motorlu hava aracı ile uçuş yapan Wright Kardeşler gelecektir.  Fakat Wright Kardeşlerden 900 yıl önce yaşamış ve uçuş denemesi yapmış Farab’lı, Müslüman yazar ve sözlük bilimi uzmanı Farablı İsmail Cevheri ‘yi kimse bilmez.

Farablı İmam İsmail Cevheri Kimdir?

Müslüman Türk bilim adamı olarak bilinen Farablı İmam İsmail Cevheri, 940 yılları civarında bu gün Otrar diye anılan Kazakistan’ın Farab şehrinde doğdu.  Aslen Kazak Türkü olan Cevheri sonradan öğrendiği Arapçasını geliştirmek amacıyla önce Bağdat’a ardından Hicaz’a gitti. Daha sonra hat öğrenmek için de Damgan’a seyahat etti. Horasan, Nişabur’a yerleşerek ilk eseri al-sihah fi al-lughah isimli Arapça sözlüğü yazdı. Daha sonra bu eser 16. yy.’da Türkçeye çevrilerek İbrahim Müteferrika matbaasında basılan ilk kitap unvanını aldı.

Cevheri, 9. yy’da Endülüste yaşamış astronom Abbas İbn Firnas’ın yaptığı üzerine kumaş geçirip kanat yerine büyük kuş kanatları taktığı bir aleti havalandırıp uçurduğu hatta havada uzun süre kuşlar gibi süzüldüğünü, daha sonra da yavaşça yere indiğini söylediği bu aletten etkilenerek Cevherî uçuş denemesi yapmak için kendi imal ettiği tahta kanatları iki koluna bağlayarak Nişabur’da imamlık yaptığı camiinin damına çıkar. Orada toplanan halka: “Ey ahali benim yaptığım buluşu şimdiye kadar kimse yapmamıştır. Şimdi sizin gözlerinizin önünde uçacağım. Dünyada yapılacak en mühim şey göklere uçmaktadır. Ben de şimdi onu yapacağım” diyerek camiinin damından atladı fakat bir müddet uçtuktan sonra düşerek hayatını kaybeder.

Bu uçuş girişimi ile hayatını kaybetmesi sonucunda İsmail Cevheri “İlk Türk Havacılık Şehidi” olarak literatürdeki yerini almaktadır. Ayrıca Evliya Çelebinin Seyahatname adlı eserinde bahsettiği 17. yy ‘da Osmanlı döneminde yaşayan Hezarfen Ahmed Çelebi’ye ilham kaynağı olduğu düşünülmektedir.

İsmail Cevheri Türk – İslam dünyasına bıraktığı eserlerin yanı sıra havacılık tarihine (bu uçuş denemesi her ne kadar başarısızlıkla sonuçlanmış olsa da) çok önemli etki bırakmıştır.