Türkiye’de Yer Hizmetleri Faaliyetleri

Türkiye’de havalimanlarında sunulan yer hizmetlerinden bahsetmeden önce hizmetin tanımını yapmak gerekmektedir. Hizmet, temel olarak dokunulmayan ve herhangi bir şeyin sahipliğiyle sonuçlanmayan belirli bir fiyat karşılığında sağlanan bir faaliyet ya da faydadır. Üretilmesi ise fiziksel bir yöne bağlı olabilir ya da olmayabilir. Hizmetin özellikleri arasında gözle görülmemesi, elle tutulmaması ve soyut olması yer alsa da havayolu ulaşımında uçak içi eğlence imkânları, koltuk aralığının genişliği, ikram sunulması ve ikram çeşitliliğinin olması somut hizmetler olarak örneklendirebiliriz.  Yolcuya sadece bir noktadan başka bir nokta taşıma hizmetinin sunulmasının dışında yolcuya konfor alanı oluşturarak yolcunun uçağa binişinden inişine kadar hizmet veren bütün personellerin güler yüzlü, nazik olması gibi davranışlar ile yolcunun memnuniyetinin sağlanmasını da havayolu ulaşımında soyut hizmetler olarak örneklendirebiliriz.

Havayolu işleticileri ulaştırma faaliyetlerini gerçekleştirmek adına uçağın inişinden kalkışına kadar olan sürede farklı ekipmanlar ve bazı alanlarda bilgi sahibi olan personellerden hizmet alma ihtiyacı duymaktadırlar. Yolcuların uçaktan indirilebilmesi ve bindirilebilmesi için merdivenler, yolcu bagajlarının uçağa yüklenmesi ve boşaltılması için konveyörler, uçağın park pozisyonundan itilmesi için pushback aracı gibi araçlar ve bu araçları kullanan kalifiye personelin olması operasyon gerçekleştiren her havayolu taşıyıcısı için ihtiyaçtır. Bir havayolunun uçuş gerçekleştirdiği her havalimanında kendine ait ekipmanların olması ve ihtiyaç duyduğu personelleri çalıştırması maddi açıdan pek mümkün değildir. Bu nedenle havayolu şirketlerinin bu gereksinimlerini karşılamak adına yer hizmetleri şirketlerine ihtiyaç duyulmuştur. Yer hizmetleri seyrüsefer dışında kalan destek hizmetlerdendir ve bu hizmeti sunarken belirli prosedürlere uyulması gerekmektedir.

Sivil hava ulaştırma faaliyetlerinin her alanında olduğu gibi yer hizmetleri alanında da ICAO’nun belirtmiş olduğu standartlar göz önünde bulundurulur. Ayrıca yerel havacılık otoriteleri bu standartların üzerine çıkabilir ve fakat altına inemez. Havacılıkta yer hizmetleri faaliyetlerinin standartlarının oluşumunda önemli bir role sahip olan diğer kurum IATA’nın altında faaliyet gösteren IGHC(IATA Ground Handling Council)’dir.

Yer Hizmetleri Faaliyetleri

Ülkemizde ise yer hizmetleri faaliyetlerini uluslararası seviyede verilmesi adına 2016 yılında “Havalimanları Yer Hizmetleri Yönetmeliği (SHY-22)” Resmi Gazete’de yayınlanmıştır. Havalimanları Yer Hizmetleri Yönetmeliği’ne (SHY-22) göre yer hizmetleri kuruluşu, havalimanlarında yer hizmetleri yapmak üzere çalışma ruhsatı alan veya yetkilendirilen kamu ya da özel tüzel kişiliği statüsündeki kuruluşlar olarak tanımlanmıştır. SHY-22’ye göre yer hizmetleri faaliyetleri 11 başlık altında incelenmiştir. Fakat 2017 yılında yılında yayınlanan Havalimanları Yer Hizmet Türleri ve Detayları Talimatı’nda(SHT-YHT) yer hizmetleri faaliyetlerinin 14 başlık altında incelemiştir.

• Temsil: Hava yolu işletmelerinin yerel makamlara karşı temsil edilmesine denir. Örneğin Ankara merkezli bir havayolunun Ankara-Berlin uçuşunda Berlin’de faaliyetlerinde yetkili makamlara karşı hukuki anlamda sorumlu alan işletmelerdir.
• Yolcu Hizmetleri: Yolcunun kalkış havalimanından varış havalimanına kadar aldığı hizmetlerin çoğunu kapsar.  Yolcunun havaalanına girişinden uçağa binişine kadar uluslararası kurallar ve havayolu standartlarına göre gerçekleştirilen bilet, bagaj ve pasaport kontrol işlemlerinin tümü ve uçağın varışında yolcuların karşılanarak pasaport kontrolüne yönlendirilmesi, yolcunun bagajı ile ilgili her türlü problemine yardımcı olunması yolcu hizmetleri olarak adlandırılmaktadır.
• Yük Kontrolü ve Haberleşme: Yük kontrolü, uçakla taşınacak olan kargo, posta, yolcu, bagaj gibi yüklerin uluslararası kurallara uygun olarak yüklenmesi ve bu yükler ile ilgili olarak bütün dokümantasyon(loadsheet, weight & balance chart, manifesto) işlemlerinin yapılarak gerekli yerlere bilgilendirilmesidir. Ayrıca yer hizmetleri kuruluşları, yer operasyonu sırasında uçağın havalimanı ile ve havalimanında uçak ile arasındaki haberleşmeyi ve iletişimi sağlayarak koordinasyonu sağlamakla yükümlüdür.
• Ramp: Hava tarafında uçağı karşılama, park ettirme, park pozisyonundaki emniyet ve güvenliğin sağlanmasında yardımcı olma, yükleme-boşaltma, bagajları sınıflandırma, kokpitle iletişim kurma, kar ve buzun giderilmesi gibi temel hizmetleri yapan birimdir. Ayrıca kokpit ekibi, havayolun isteiği veya teknik personelin talebi doğrulduğunda GPU(ground power unit), ASU(air starter unit), de-icing, anti-icing gibi hizmetlerin uçağa sunulmasının sağlanmasıdır. Bu hizmetlerin yanı sıra yolcuları uçağa ulaştırmak amacıyla kullanılan cobus hizmeti, yolcuların uçaktan indirilmesi ya dan bindirilmesi için kullanılan merdiven hizmetlerini de verilmesidir.
• Kargo ve Posta: Kargo ve postanın kabul edilerek depolanması, kargonun türüne göre NOTOC(Notification to Captain), gümrük beyannamesi gibi evrak işlemlerinin düzenlenmesi, etiketleme işlemleri, uçağın ambarına uygun şekilde paketlenerek uçağa yükleme, alıcıya veya acentaye teslim işlemlerinin gerçekleştiği temel faaliyetlerdir.
• Uçak Hat Bakım: Havayollarının ihtiyacı olan rutin teknik bakım ve kontrollerinin sağlar. Bu doğrultuda gerekli olan malzemelerin temin edilmesi, stoklanması gibi faaliyetleri yürütür. Talepler doğrultusunda hangar ve park pozisyonu temini ile ilgilenir. Kısacası hat bakım hizmeti havayolu ile teknik ekip arasındaki koordinasyonu sağlamakla görevlidir.
• Uçuş Operasyon ve Mürettebat Yönetimi:  Yer hizmetleri herhangi bir gelişme, operasyon aksaklığı ya da operasyonu kolaylaştıracak her hangi bir projeden havayolunu haberdar ederek uçuş harekatı ile ilgili dokümanların bir dosyada arşivlenip saklanması yer hizmetlerinin görevleri arasındadır. Ayrıca meteorolojik belgelerin, hava seyrüsefer bilgilerinin hazırlanıp uçağa teslim edilmesi de sorumlulukları arasındadır. ATS uçuş planı, uçuş ekibe gereli brifingi vermek, yer hizmetlerinde görev alan birimlere gerekli bilgileri iletmek ve operasyon sürecini takip etmek izlemek görevleri arasındadır. Havayolun bilgisi dahilinde mürettebatın otel rezervasyonunun yapılması, otel ve havalimanı arasında mürettebat lojistiğinin sağlanması ve otel harcırahların karşılanması bu hizmet kapsamında yer almaktadır.
• İkram Servisi: Uçuştan önce veya uçuş sırasında yolculara ve ekiplere sunulan yiyecek ve içecek hizmetidir. Yer hizmetleri, hava yolu ve ikram şirketi arasında köprü görevi görür. Hava yolu ikram şirketiyle gerektiği takdirde operasyon sürecinde yer hizmetleri şirketi koordineli bir şekilde çalışmaktadır.
• Gözetim ve Yönetim: Hava yolu işletmeleri adına yer hizmetleri faaliyetlerini yürüten şirketlerinin takip ve denetim yetkisine gözetim ve yönetim denir. Gözetim ve yönetim hizmeti havayolunun kalitesini arttırmaya yönelik talep edilen bir hizmettir. Bu hizmet bağlamında uçağa yüklenen kargo ve yüklerin kaybolması ya da durumu ile ilgili kontrolü sağlamak, gerektiğine taşıyıcı yerine imza işlemlerinin halledilmesi, havayolunun talebiyle istatistiki bilgilerin hazırlanması gözetim ve yönetim hizmeti kapsamındadır.
• Uçak Özel Güvenlik Hizmet ve Denetimi: Uçuş güvenliği için uçak içerisinde yer alan her şeyin güvenlik zafiyetine karşı bagajların incelenmesi, yolcu-bagaj eşleşmesi, ikram kontrolü, yolcuların pasaport veya belgelerinin kontrolü,  uçak için teçhizat denetimlerinin yapılması gibi güvenlik kontrollerinin sağlanmasıdır.
• Birim Yükleme Gereçlerinin(ULD) Kontrolü: Yükleme için kullanılan ULD, palet vb. yükleme araç gereçlerin depolanması ve yer hizmet kuruluşunun emanetindeki taşıyıcıya ait birim yükleme gereçlerinin çalınması, hasar görmesi veya izinsiz kullanımını önlemek için uygun önlemler almak. Kayıp veya hasar görenler için taşıyıcıya derhal haber verilmesi bu hizmet kapsamındadır.
• Hava Aracı Temizliği: Uçak içi ve uçak dışı olarak ikiye ayrılan hava aracı temizliğinde kokpit, kabin ve galley gibi kısımları kapsayan temizlik uçak içi temizliğini oluşturmaktadır. İçi temizliği kabin ekibinin talebiyle gerçekleştirilmektedir. Pilot mahalli pencerelerinin temizlenmesi,  motor kapakları ve iniş takımlarındaki fazla yağların silinmesi; kanatların, kontrol kollarının, motor kapaklarının ve iniş takımlarının temizlenmesi uçak dışı temizliği olarak verilen yer hizmetlerinden birisidir.
• Yakıt ve Yağ: Kokpit ekibinin talebiyle anlaşmalı olan yakıt ve yağ tedariki sağlayan firma ile koordinasyon sağlanarak yakıt ikmali veya yakıt boşaltımı, yağ ve diğer sıvıların ikmali hizmetinin uçağa sunulması bu kapsamdadır. Bu hizmet kapsamında hazırlanan hizmet ya da belgelerin arşivlenmesi yine yer hizmetlerinin görev ve sorumluluğundadır.
• Kara Ulaşımı: Yolcunun terminalden hava tarafına ulaşımının sağlanması bu hizmet kapsamındadır. Yolcunun gerekli durumlarda veya talep halinde hava tarafından havalimanı dışında istenen noktaya ulaşımı da bu hizmet kapsamındadır.

Yeni kurulacak olan yer hizmeti şirketleri pazara girebilmek için izinleri SHGM ve Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın denetiminde almaktadırlar. Yer hizmetleri kuruluşlarına SHGM tarafın üç çeşit ruhsat verilir.

A Grubu Çalışma Ruhsatı: A grubu çalışma ruhsatını alabilmek için, yönetmelikte belirtilmiş olan yer hizmeti türlerinin tamamı ya da bir bölümünü (yolcu hizmetleri, yük kontrolü ve haberleşme, ramp ile kargo ve posta hizmetlerini) uluslararası trafiğe açık en az üç havalimanında hizmet vermesi gerekmektedir.
B Grubu Çalışma Ruhsatı: Yönetmelikte belirtilmiş olan yer hizmeti türlerinin tamamı (ulaşım hizmeti hariç) ya da bir bölümünü kendileri için yapacak hava taşıyıcıları için yetki almış işletmelerdir.
C Grubu Çalışma Ruhsatı: Yer hizmeti türlerinden bazılarını (Temsil, gözetim ve yönetim, ikram servis, uçuş operasyon, uçak özel güvenlik hizmet ve denetimi ile kargo ve posta hizmeti) vermek için yetkilendirilmiş kuruluşlardır.

Şeyma Dilgin

Kaynak:

https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/08/20160823-3.htm
Begüm Buse Özsavaner, “Örgütsel Adalet ve Örgütsel Destek Algısının Öznel İyi Oluş Üzerine Etkisi: Havacılık Yer Hizmeti Şirketine Yönelik Bir Araştırma”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019, s. 34, 35, 36, 37 ,38, 39
Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, Havalimanları Yer Hizmet Türleri ve Detayları Talimatı(SHT-YHT), 2017
Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, Havalimanları Yer Hizmetleri Yönetmeliği(SHY-22), 2018
Anadolu Üniversitesi  AÖF, Havacılığa Giriş, s. 135,136,137,137