Uçağın başlıca kısımları kanat, motor, iniş takımı, gövde, kuyruk olmak üzere beş kısma ayrılmaktadır. Bunun yanında uçağın yerde ve havada yönlendirilmesi adına uçağın kısımları içerisinde yer alan kanat ve kuyruk üzerinde uçuş kumanda yüzeyleri bulunmaktadır. Bu yazımızda havatarafi.com gözünden uçağın kısımları ile birlikte uçuş kumanda yüzeyleri tanıtılmıştır.
1. Kanat:
Taşıma kuvvetini üreterek uçağın havalanmasını ve havada tutunmasını sağlayarak uçağın uçmasını sağlayan yapıdır. Üzerinde bulunan kumanda yüzeyleri sayesinde yatış ve yavaşlama gibi işleri yapmakla görevlidir. Diğer taraftan motorların çalışması için gerekli olan yakıtı taşıyan ana elemandır.
Kanat Üzerindeki Uçuş-Kumanda Yüzeyi
- a) Flap: Kanadın firar kenarında bulunur. Flapları kanat ağını ve kanat üst yüzey kavisini büyüterek inişte ve kalkışta uçağın kaldırma kuvvetini arttıran ilave yüzeyidir. Ayrıca kuvvetinin uçağa etki edememesi, hava tutunduramaması durumunu yani stol(pördevites) olmasını engeller.
- b) Slat: Hücum kenarında bulunur kanadın hava ile çarpışan ilk bölümüdür. Slat uçağın daha kısa mesafelerde kalkış yapabilmesini ve düşük hızlarda yüksek kaldırma kuvveti üretmekte görevlidir. Kalkış sırasında iniş sırasında ve stol durumlarında kullanılmaktadır.
- c) Spoiler: Kanadın üst yüzeyinde bulunan hava akışını bozmaya yarayan ve yukarıya doğru açılan plakalardır. Spoiler kaldırmayı azaltmanın yanında sürtünmeyi arttırmaktadır. 3 ana görevi vardır;
- –Speed Brakes: Yaklaşmanın ilk aşamasında kontrollü olarak irtifa kaybı sağlanması için havayken kullanılarak uçağın aerodinmik yapısını bozarak alçalmaya yardımcı olur. Fakat inişin son aşamasında stol olma ve sert bir inişe neden olma ihtimalinden dolayı kullanılmamaktadır.
- –Ground Spoiler: Birincil görevi aynı anda belirli açılarda açılarak kanat yüzeyindeki hava akımını bozarak aerodinamik sürtünmeyi oluşturur. Bu sayede iniş takımlarının frenlemesine yardımcı olmaktadır. Diğer bir görevi ise iptal olan bir kalkışta koşturma sırasında kullanılarak kaldırma kuvvetini azaltır ve geri sürüklemeyi artırır.
- –Roll Spoiler: Yatış kontrolünde aileron ile koordineli hareket ederek uçağın yatış tepkisini arttırmada yardımcı olur. Bu sayede düşük hızlarda faaliyet göstererek uçağın yatış pozisyonun yüksek performans göstermesini sağlar.
- d) Aileron(kanatçık): Her iki kanadın firar kenarında ve flaplerin dış tarafında yer alır. Uçağa yatış kontrolü sağlar ve birbirlerinin tersi olarak zıt bir şekilde çalışmaktadırlar. Bu sayede yuvarlanma hareketini yapabilmektedir. Hava aracı, kanat üzerindeki hareketli olan bu parça sayesinde yatış imkanı bularak yönünü değiştirebilmektedir
2. Motor:
Bir hava aracına etki eden 4 kuvvetten birisi olan itme kuvvetini sağlayarak durgun havanın kanat üzerinde bir akım oluşturmasını sağlayarak kaldırma kuvvetinin oluşmasında yardımcı olur. Ayrıca uçağın ihtiyacı olan elektriğin üretilmesini motorlar sağlamaktadır. Genel olarak pistonlu ve türbinli olmak üzere iki tip uçak motoru vardır. Pistonlu motorlarda, hava motora akar, sıkıştırılır ve basınçlandırılmış hava yakıt ile yakılarak egzoz yoluyla atılır. Türbin motorlarda ise pistonlu motorlarda olduğu gibi hava sıkıştırılır yakıt ile karıştırılarak yakılır ve egzozdan atılır fakat türbin motorlarda bu işlemler sıralı olarak gerçekleşir.
3. İniş Takımı:
Hava aracının ağırlığını taşıyan ve zemin üzerinde hareketini sağlayan hareketli bir yapıdır. Genel havacılık faaliyetleri içerisinde uçağın önünde iki tekerlek ve kuyruğunda bir tekerlek olmak üzere toplam üç tekerlekli sabit iniş takımları kullanılırken süratli uçması gereken uçaklarda ise uçağın aerodinamik yapısını korumak adına iniş takımları gövde içerisinde yerine alınmaktadır.
4. Gövde:
Uçuş ekibi, yolcu, kargonun taşındığı ve tasarıma göre değişmekle birlikte motorun, iniş takımının, kuyruğun, kanatların sabitlendiği yapıdır. Gövde maindeck(ana kat), lowerdeck(alt kat) ve upperdeck(üst kat) olmak üzere üç kısma ayrılmaktadır. Ana kat kabinin, kokpitin, seyrüsefer cihazlarının bulunduğu yolcuların ve uçuş mürettebatının seyahat ettiği bölümdür. Kargo faaliyetleri için dizayn edilmiş kargo uçaklarında ana kat kargo taşınmak için kullanılır. Alt kat ise kargonun, yolcu bagajlarının uçağa ait ekipmanların yüklendiği bölümdür. Çoğu ticari amaçlı kullanılan uçaklarda yolcu taşımak için ana kat(maindeck) ve yük taşımak için alt kat(lowerdeck) bulunmaktadır. Ancak çok az görülen ana kat(maindeck)’in üzerinde yolcu taşımak amacıyla kullanılan üçüncü bir katta görülmektedir. Bu tarz bir hava aracına B747 ve A380 örnek verilebiliriz.
5. Kuyruk:
Bir uçağın kuyruğu kanatlarla birlikte kaldırma kuvvetini oluşturmasının yanında uçağın dengesini sağlayan elemanlar grubudur; yatay kuyruk ve dikey kuyruk olmak üzere iki ana bileşeni vardır. Pilot tarafından verilen kumandaya göre uçağın dönüşlerini kolaylaştırmak üzere sağa veya sola yatışını sağlar. Dikey kuyruk üzerinde bulunan istikamet dümeni, yine pilotun verdiği kumandalara göre uçağın sağa veya sola dönüşünü sağlar. Yatay kuyruk üzerinde bulunan irtifa dümeni ise pilotun verdiği kumandaya göre uçağın yükselmek için burnunu yukarı kaldırmasını, alçalmak için burnunu aşağı indirmesini sağlar.
Kuyruk ve kuyruğun hareketli parçaları sayesinde hava aracı uçuş rotasında kalabilmekte ya da gerektiği yerde yönünü değiştirebilmektedir.
Kuyruk Üzerindeki Uçuş Kumanda Yüzeyleri
Horizontal(Yatay) Stabilizer ve Elevator: Pilotun komutuyla uçağın yunuslama hareketini yapmasını sağlamaktadır bu sayede uçağın burnu yukarıya doğru ya da aşağıya doğru yönlendirilir. Ayrıca kanatların hücum açısını değiştirerek kaldırma kuvvetini arttırır.
Vertical(Dikey) Stabilizer ve Rudder: Pilotun komutuyla uçağın sapma hareketini yapmasını sağlamaktadır. Bu sayede uçağın burnu sağa ve sola doğru yönlendirilir.
Kaynak:
Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, Ramp Hizmetleri, Pegem Akademi Yayıncılık, 2014
Anadolu Üni AÖF, Havacılığa Giriş, S. 16
Amasya Üniversitesi Merzifon MYO, Sivil Hava Ulaştırma İşletmeciliği, Temel Uçak Bilgisi, yayınlanmamış ders notları, 2015
