Tüm havacılık faaliyetleri içerisinde güvenlik her şeyden önemlidir. Bu nedenle havada uçan uçakları da birbirinden ayrı ve uzak tutmak için önlemler alınmaktadır. Bu önemlerden biriside Trafik Uyarı ve Çarpışma Önleme Sitemi(Traffic Alert and Collision Avoidance System / TCAS) diğer bir adı ile Havada Çarpışma Önleme Sistemidir.(Airborne Collision Avoidance System / ACAS)
TCAS Nasıl Çalışır?
Genellikle TCAS olarak bilinen bu sistem, uçakların havada çarpışma riskini en aza indirmektedir. ICAO yolcu kapasitesi 19’dan ve Maksimum Kalkış Ağırlığı(MTOW) 5,700 kg’dan fazla olan hava araçlarının bu güvenlik önlemini bulundurmasını zorunlu kılmaktadır.
Hava Trafik Kontrolünden(ATC) bağımsız olarak çalışan TCAS, pilotları havada çarpışma tehlikesine karşı uyarmak için yakındaki uçağın transponder sinyallerini kullanır. Bu sinyalleri kullanarak uçağın içerisinde bulunduğu hava sahasının üç boyutlu bir haritasını oluşturur. Hava sahası içerisinde bulunan diğer uçaklarında sinyallerini algılayarak uçakların hız ve irtifasına göre olası çarpışmaları öngörür.
TCAS’ın en gelişmiş sürümü(dünya çapında kullanılması zorunlu olan TCAS-II) hava sahasında ki hava araçlarını 4 gruba ayırır fakat kokpit ekibini 2 şekilde uyarır. TA(Traffic Advisory), uçuş ekibine yakınlarda olası bir çarpışmaya neden olabilecek bir hava aracının olduğunun bilgisini verir. Olası çarpışmaya neden olacak hava aracı yükseklik, tırmanma veya iniş bilgileriyle birlikte Dikey Trafik Göstergesinde(EHSI) bir nokta olarak gösterir. Sesli bir şekilde “Trafik! Trafik!” diyerek uçuş ekibini uyarır.
İkinci TCAS uyarısı RA(Resolition Advisory), havada birbiriyle çarpışma ihtimali olan iki uçağın irtifasını, yönünü ve hızını kullanarak bir çözüm hesaplar. Bu hesaplama sonucunda bir uçağa yükselmesini diğer uçağa alçalmasını tavsiye eder.
Bir uçağın Transporder’ı çalışmıyor ise, olası bir tehlikenin varlığını algılayamayacağından herhangi bir ikaz üretemez. Şu anda dünyadaki uçakların hemen hemen tamamında TCAS II kullanılmasına rağmen bu sistemin pilotun müdahalesi olmadan alçalma veya tırmanma yapılamamaktadır. TCAS bilgisayarı aviyonik kompartımanında yer almaktadır.
TCAS eğer olası bir çarpışma tespit ederse söz konusu uçakların birbirini otomatik olarak uyarır. Ve karşılıklı bir kaçınma manevrası başlatmaya yönelik uyarılarda bulunur. TCAS tam anlamıyla söz konusu hava araçlarının yolları; havada kesiştiğinde uçuş ekiplerinin karşılaşmamalarını sağlayacak şekilde tırmanmaları ya da alçalmaları gibi hem sesli hem görsel olarak bilgilendiren sistemdir.
Felaket İle Sonuçlanan Karışıklık
Havada olası bir çarpışmadan kaçınmaya yönelik araştırmalar 1950’lere kadar dayanmaktadır. Fakat 30 Haziran 1956 yılında United Airlines ve Trans World Airlines’a ait iki yolcu uçağının havada çarpışıp 128 kişinin hayatını kaybetmesi ile sonuçlanmıştır. Bunun üzerine ICAO ve FAA harekete geçerek çarpışmayı önlemeye yönelik çalışmalara başladı. 1981’de FAA Trafik Uyarı ve Çarpışma Önleme Sistemi(TCAS) adı verilen çarpışma önleme konseptini duyurdu. Kısa sürede TCAS II geliştirilerek prototipleri denenmeye başlandı 1987’de operasyonel değerlendirme için onayladı.
TCAS her ne kadar havacılık faaliyetleri içerisinde kazaları önlemek amacı ile tasarlanmış olsa da havacılık tarihinde gerçekleşmiş öyle kazalar var ki TCAS’ın önemini acı bir şekilde gözler önüne sermektedir.
1 Temmuz 2002 yılında Almanya’ya bağlı Überlingen şehrinin üzerinde uçmakta olan Bashkirian Havayollarına ait Tupolev TU-154 ve DHL Havayollarına ait Boeing 757 kargo jetinin aynı irtifada birbirlerine doğru yaklaşmaları neticesinde TCAS Tupolev uçuş ekibine tırmanmaları için Boeing ekibine ise alçalmaları için talimat vermiş. Ne yazık ki Tupolev ekibi TCAS’ın talimatlarını göz ardı ederek ATC’nin alçalma talimatını uygulamış ve kaçınılmaz bir son gerçekleşerek 71 kişi hayatını kaybetmiştir.
Bu kaza sonucunda yayınlanan final raporunda TCAS’ın verdiği komutların ATC’nin verdiği komutlara göre önceliğinin olması tavsiye edilmiştir
Kaynak:
Überlingen Kaza Raporu, 2004, s. 111
https://en.wikipedia.org/wiki/2002_Überlingen_mid-air_collision
