Havalimanlarına adım attığımızda, çoğu zaman günlük yaşamda karşılaşmadığımız ve yalnızca bu ortama özgü birçok araç ve yer hizmetleri ekipmanları dikkat çeker. Terminal binasının dışına çıktığımızda, yolcu uçaklarının etrafında adeta koordineli bir koreografi sergileyen bu araçlar, hava taşımacılığının yer destek boyutunun ne denli kapsamlı ve kritik olduğunu gözler önüne serer. İlk bakışta karmaşık ve birbirinden bağımsız gibi görünen bu sistem aslında oldukça iyi planlanmış, disiplinli ve yüksek güvenlik standartlarına dayalı operasyonların bir parçasıdır.
Bu yazımızda, sivil havacılık sektörünün ayrılmaz bir parçası olan yer hizmetleri ekipmanlarını ve araçlarını daha yakından inceleyeceğiz. Uçakların inişinden kalkışına kadar geçen süreçte birçok farklı destek hizmeti sunan bu araçlar, uçuş güvenliği, zamanında kalkışlar ve yolcu memnuniyeti açısından hayati rol oynamaktadır. Pushback traktörlerinden bagaj yükleme bantlarına, apron otobüslerinden yer jeneratörlerine kadar her biri, havalimanı operasyonlarının kesintisiz işlemesini sağlayan önemli birer bileşendir.
Yer hizmetleri araçlarının tamamı, hava aracının yerde bulunduğu sürede ihtiyaç duyduğu tüm teknik ve lojistik destekleri sağlamak üzere özel olarak tasarlanmıştır. Bu ekipmanlar, sadece teknik işlevleriyle değil; aynı zamanda havaalanı operasyonlarının verimliliği, sürdürülebilirliği ve emniyeti açısından da kritik öneme sahiptir.
Yazının devamında, yer hizmetleri ekipmanlarının temel işlevlerine, kullanım alanlarına ve operasyonel süreçlerdeki yerlerine dair ayrıntılı bilgiler sunacağız. Böylece, çoğu zaman yalnızca uçaklara odaklandığımız havalimanı sahasında, aslında perde arkasında büyük bir organizasyonun titizlikle işlediğini daha net bir şekilde görebileceğiz.
Hasta Nakil Araçları(Ambulift)
Havayolları veya yer hizmetleri kuruluşları, hareket kabiliyeti kısıtlı yolcuların uçağa güvenli ve konforlu şekilde taşınabilmesi için ambulift adı verilen özel araçlar kullanmaktadır. Bu yolcular, operasyonel prosedürler gereği uçağa ilk binen ve inişte en son indirilen gruptadır.
Ambulift operatörlerinin, acil durum kontrolleri ve model farklarına göre değişebilen kaldırma sistemleri gibi teknik detaylara hâkim olması gerekir. Örneğin bazı modellerde sabitleyiciler ayrı bir kontrol koluyla çalışırken, bazılarında bu işlev kasa kaldırma koluyla entegre edilmiştir.
Bu araçlar sadece operasyonel değil, aynı zamanda erişilebilirlik ve eşit hizmet hakkı açısından da havacılığın temel unsurlarındandır.
Bagaj ve Çekme Araçları
Havalimanı sahasında bagaj, kargo ve posta gibi yüklerin taşınmasında bagaj arabaları ve dollyler aktif olarak kullanılmaktadır. Bu ekipmanlar yalnızca yük taşıma amacıyla tasarlanmıştır; personel taşımak için kullanılmaları kesinlikle yasaktır.
Operasyonel kurallara göre, dolu bagaj arabaları uygun şekilde bir bagaj traktörünün arkasına bağlanarak çekilmelidir. Bu traktörlere en fazla 4 adet yüklü veya 6 adet boş bagaj arabası ya da dolly takılabilir. Ancak, bağlı ekipmanlardan herhangi biri yüklü ise toplam sayının (boşlar dahil) 4’ü aşmaması gerekir.
Ayrıca, bagaj arabaları ya da diğer çekilir ekipmanlar kesinlikle uçağın gövdesinin veya motorlarının altına park edilmemelidir. Bu tür ihlaller hem uçuş emniyetini tehlikeye atar hem de operasyona ciddi aksaklıklar yaratabilir.
Dolly’ler
Dolly’ler, havalimanı operasyonlarında özellikle birim yükleme gereçleri (ULD) ve paletlerin apron sahasında güvenli şekilde taşınmasında kullanılan temel yer hizmetleri ekipmanlarındandır. Sağlam yapıları ve standart bağlantı sistemleri sayesinde, yüklerin terminal ile uçak arasında düzenli bir şekilde sevk edilmesine olanak tanır.
Konveyörler
Konveyörler, bagaj, kargo ve posta yüklerinin uçakların alt kargo bölümlerine yüklenmesi ve boşaltılması sırasında kullanılan motorlu yer hizmetleri ekipmanlarıdır. Özellikle el ile taşınamayacak mesafelerde yüklerin hızlı ve verimli şekilde aktarılmasını sağlar.
Foseptik Araçları
Foseptik araçları, uçakların tuvalet sistemlerinde biriken atıkların boşaltılması ve temiz su ile dolum işlemlerinin gerçekleştirilmesi amacıyla kullanılan özel yer hizmetleri ekipmanlarıdır. Bu araçlar, hem hijyenik hem de çevresel açıdan dikkatli bir şekilde kullanılmalıdır.
Operasyon öncesi ve sonrası kontroller kritik öneme sahiptir. Araç hareket etmeden önce, tuvalet haznesi başta olmak üzere tüm bağlantı parçalarının sabitlenmiş, hortumların doğru şekilde toplanmış ve tüm vanaların kapalı olduğundan emin olunmalıdır. Bu adımlar, apron sahasında çevresel kirliliği ve güvenlik risklerini önlemek için hayati rol oynar.
Herhangi bir dökülme, saçılma veya atıkla temas durumu yaşanması hâlinde, ilgili birim amirine derhâl bilgi verilmelidir. Apron sahasında belirli noktalarda, kolay erişilebilir konumda döküntü müdahale kitleri ve emici malzemeler bulundurulmalıdır. Bu tür döküntüler emici maddelerle temizlenmeli ve kontamine atıklar uygun şekilde bertaraf edilmelidir.
Yakıt Dolum Kamyonları
Yakıt dolum kamyonları, havalimanı yer hizmetlerinde uçaklara yakıt ikmali yapmak için kullanılan özel ekipmanlardır. Bu araçlar, operasyonel verimliliğin yanı sıra çevresel güvenlik için de dikkatle kullanılmalıdır.
Su Araçları
Su araçları, uçaklara kullanma suyu ikmali yapmak için kullanılan yer hizmetleri ekipmanlarındandır.
Forkliftler
Forkliftlerin uçak gövdesine zarar verme potansiyeli çok yüksektir, dolayısıyla uçaklara hizmet vermek için kullanımları mutlaka en az seviyede tutulmalıdır.
High Loader’lar
High loaderlar, geniş gövdeli ve bazı dar gövdeli uçaklara birim yükleme gereçleri (ULD) ve paletlerin yüklenmesi ve boşaltılmasında kullanılan kritik yer hizmetleri ekipmanlarındandır. Bu araçlar, uçakların kargo bölümlerine doğru yükleme işleminin yapılabilmesi için uygun yüksekliğe ulaşmak üzere tasarlanmıştır. Yükleme ve boşaltma sırasında, yüksek güvenlik ve verimlilik sağlanması için belirli operasyonal ilkelere uyulmalıdır.
Operatörlerin, high loaderın uçağa doğru hizalanmasının önemini kavrayarak eğitim almış olmaları gerekmektedir. Bu, uçakların ULD taşıma sistemlerine zarar vermemek ve her yüklemenin doğru şekilde yapılmasını sağlamak açısından kritik öneme sahiptir. Ayrıca, bazı uçak modellerinde, high loaderların hizalanmasında yatay kılavuz rayları kullanılmaktadır. Bu sistem, ULD’lerin doğrudan high loaderdan uçağın içine geçmesini kolaylaştırır. Ancak, yanal kılavuzların yanlış hizalanması durumunda, uçak ambarı hasar görebilir.
Bu nedenle, operatörlerin yüksek hassasiyetle hizalama yapması ve kılavuz sistemini doğru kullanması gerekmektedir. Bu adımlar, hem uçak hem de ekipman güvenliğini sağlamak için zorunludur.
Push Back(Uçak Geri İtme/Çekme) Araçları
Push back işlemi, bir uçağın apronda, biniş kapısından, kendi gücüyle devam edebileceği bir alana taşınması için yapılan önemli bir yer hareketi işlemidir. Bu işlem, uçağın burun iniş takımına bağlanan özel push back aracı ile gerçekleştirilir. Uçak, geri geri itilerek istenilen pozisyona getirilir ve böylece apron alanında hareket edebilmesi sağlanır.
Push back işlemi sırasında, operasyonun emniyetli bir şekilde gerçekleştirilmesi için uygun eğitim almış personelin görev alması şarttır. Eğitimi tamamlamış operatörler, uçağın güvenli bir şekilde çekilmesi ve diğer apron ekipmanlarıyla uyumlu çalışabilmesi için gerekli tüm prosedürleri bilmelidir. Bu tür işlemler sırasında, havayolunun Ground Operations Manual (GOM)‘larında belirtilen kurallara ve güvenlik standartlarına titizlikle uyulmalıdır.
Emniyetli bir pushback işlemi, doğru ekipman kullanımı, uygun personel eğitimi ve koordinasyon gerektirir. Yapılan hatalı işlemler, uçak hasarına, ekipman kayıplarına veya ciddi güvenlik tehditlerine yol açabilir.
Follow Me ve Taksi Aracı
Follow Me aracı, uçakların apronda taksi yolundan park yerine yönlendirilmesi için kullanılan özel bir yer hizmetleri aracıdır. Bu araç, uçakları doğru park alanlarına güvenli bir şekilde götürmek için apronda liderlik rolü üstlenir. Operatör, uçağın taksi yolunda ilerlerken, uçak ile sürekli iletişimde olarak doğru rota ve hızda hareket etmesini sağlar.
Follow Me araçlarının kullanımında güvenlik en önemli faktördür. Uçakların doğru park yerine yönlendirilmesi, sadece uçuş operasyonlarının verimliliğini artırmakla kalmaz, aynı zamanda apron üzerindeki diğer ekipmanlar ve personel için de tehlikeleri en aza indirir.
Yolcu Otobüsü(Co-Bus)
Yolcu otobüsü (Co-Bus), terminal ile park alanı arasında yolcuları ve mürettebatı taşıyan yer hizmetleri aracıdır1. Bu araç, özellikle terminal binasından uzak olan park sahalarına yerleştirilen uçaklar için yolcuların taşınmasında kullanılır. Co-Bus, uçak yolcularının rahat ve güvenli bir şekilde uçağa transfer edilmesini sağlar ve apron ile terminal arasındaki taşıma işlevini yerine getirir.
Merdiven
Merdivenler, yolcularının ve mürettebatının uçağa inip binmelerini sağlayan yer hizmetleri ekipmanlarıdır1. Bu araçlar, özellikle havaalanlarında uçakların park pozisyonlarına bağlı olarak, terminalden uzak park alanlarında ya da basit uçuşlar için kullanılır.
Palet
Paletler, bagaj, kargo ve posta gibi yüklerin taşınmasında kullanılan, metalden yapılmış düzgün platformlardır.
Ground Power Unit/GPU
Uçakların uçuş öncesi, sırasında ve sonrasında yerinde enerji ihtiyacını karşılamak için kullanılan bir kaynaktır. Bu sistem, uçağın elektriksel ihtiyaçlarını karşılamak için yerel elektrik sistemlerinden alınan gücü sağlar. Uçak yer yüzeyinde hareket ederken, genellikle motorları çalıştırılmaz, bu yüzden uçaklara yer gücü sağlayan ekipmanlar, uçakların tüm elektrikli sistemlerinin çalışmasını sağlar (örneğin, aydınlatma, iklim kontrolü, aviyonik sistemler).
Air Condition Unit/ACU
uçakların yer hareketleri sırasında iç hava koşullarını düzenleyen yer hizmetleri ekipmanıdır. Bu ünite, uçakların iç mekanındaki sıcaklık, nem ve hava akışını kontrol eder. Aynı zamanda, uçakların uçuş öncesi hazırlıkları sırasında, kabin ve kokpitin soğutulması veya ısıtılması gibi işlevler de görür.
Air Starter Unit/ASU
uçak motorlarının başlatılmasında kullanılan yer hizmetleri ekipmanıdır. ASU, uçak motorlarını çalıştırmak için gerekli olan havayı sağlayan bir sistemdir. Bu ünite, uçak motorlarının çalışması için gereken yüksek basınçlı havayı sağlar ve motorların güvenli bir şekilde çalışmaya başlamasına yardımcı olur. Uçaklar genellikle motorlarını çalıştırmaları için gerekli yüksek basıncı üretemedikleri durumlarda ASU’ya ihtiyaç duyarlar
De-İcing Aracı
uçak yüzeylerinde oluşan kar ve buzun temizlenmesi için özel olarak formüle edilmiş sıvıların kullanıldığı bir yer hizmetleri işlemidir. Bu işlem, uçak yüzeylerinin buzlanmaya karşı korunmasını sağlamak amacıyla, uygun standartlara göre gerçekleştirilir. De-icing işlemi sırasında, uçak yüzeylerinden buz ve karın temizlenmesi sağlanır, ardından anti-icing sıvıları uygulanarak uçağın yüzeylerinin gelecekteki buzlanmaya karşı korunması sağlanır. Bu işlem, özellikle soğuk hava koşullarında uçağın uçuş güvenliğini ve aerodinamik verimliliğini artırmak için kritik öneme sahiptir.
Kaynakça:
- IATA. (2021). Airport Handling Manual,
- EU Regulation 1107/2006 – PRM Hakları.
- EASA. (2020). Ground Operations Safety Procedures Manual.
- EASA. (2020). Apron Safety Regulations
- SHGM. (2022). Apron Hijyen ve Atık Yönetimi Prosedürü.
- SHGM (2023). Apron Emniyet Prosedürleri El Kitabı.
- TLD Ambulift Technical Manual
